Grev Yapan İşçi Tazminat Alabilir mi? Tarihten Bugüne Bir Hakların Anatomisi
Bir Tarihçinin Girişi: Sessizliğin Bedeli, Sözün Değeri
Arşiv sayfalarını çevirirken fark edilir: emek tarihi, çoğu kez bir sessizliğin nasıl söze dönüştüğünün hikâyesidir. Grev, bu dönüşümün en gür sesidir; fakat her yükselen sesin bir bedeli, her bedelin de bir hukuki karşılığı vardır. “Grev yapan işçi tazminat alabilir mi?” sorusu, yalnızca maddi bir hak meselesi değil, aynı zamanda bir toplumun emeğe verdiği değerin barometresidir.
Tarihsel Arka Plan: Yasaklardan Tanınmaya
Cumhuriyet’in ilk dönemlerinde grev uzun süre yasaktı; grev hakkının tanınması, 1961 Anayasası’nın sosyal devlet ilkesi ve akabinde 1963 tarihli toplu iş sözleşmesi, grev ve lokavtı düzenleyen kanunla kurumsallaştı. 2012’de yürürlüğe giren 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu ise güncel çerçeveyi çizdi. Bu çerçevede en kritik eşik, yasal (kanuni) grev ile yasadışı grev ayrımıdır; çünkü tazminat sorusunun pratik cevabı burada şekillenir. :contentReference[oaicite:0]{index=0}
Temel İlke: Kanuni Grevde Sözleşme Askıda
6356 sayılı Kanun’un 67. maddesi uyarınca kanuni greve katılan işçinin iş sözleşmesi grev süresince askıda kalır. Bu ne anlama gelir? İşçi çalışmaz, işveren de ücret ödemez; sosyal yardımlar durur ve bu süre kıdeme eklenmez. Yani grev devam ederken ne ücret ne de kıdeme esas süre işler; fakat sözleşme sona ermiş sayılmaz. Grev bittiğinde işçi, hak kaybı olmadan işine döner. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
Askıya alma mekanizmasının iki sonucu vardır: (1) Grev döneminde ücret ve sosyal hak ödenmez; (2) bu dönem kıdem tazminatı hesabında süre olarak dikkate alınmaz. Bu ilke, hem kanun metninden hem de uygulamaya ilişkin açıklamalardan açıkça görülür. [1]
Kritik Ayrım: Kanuni Grev – Yasadışı Grev
Kanuni greve katılım, kural olarak fesih sebebi yapılamaz; grev nedeniyle işten çıkarma, işe iade ve tazminat davalarını beraberinde getirebilir. Anayasa’nın 54. maddesi grev hakkını güvence altına alır ve yasak/erteleme hallerinde Yüksek Hakem Kurulu yolunu düzenler. İşveren, salt grev katılımını gerekçe göstererek feshe giderse hukuka aykırı davranmış olur. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Yasadışı greve katılım ise farklıdır: Yargıtay içtihadı, yasadışı greve katılımın işverene haklı nedenle fesih imkânı verdiğini, bu durumda işçinin kıdem ve ihbar tazminatı talep edemeyeceğini kabul eder. Bu nedenle grevin “kanuni” niteliği, tazminat bakımından belirleyici eşiktir. [2]
Senaryolarla Açık Cevap: “Tazminat Alabilir miyim?”
1) Grev Sırasında: Tazminat işlemez
Sözleşme askıdadır; ücret ve sosyal yardımlar ödenmez, kıdem süresi işlemez. Bu, grevdeyken “kıdem tazminatı” alınamayacağı anlamına gelir; zira tazminat, sözleşme sona erdiğinde gündeme gelir. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
2) Kanuni Grevdeyken İşveren Haksız Fesih Yaparsa: Evet, tazminat doğabilir
Grev katılımı nedeniyle fesih hukuka aykırıdır. İşçi, işe iade isteyebilir; işe iade kabul edilmezse kıdem ve ihbar tazminatı ile boşta geçen süre ücretini talep edebilir. Bu sonuç, grev hakkının anayasal teminatından ve iş güvencesi düzeninden doğar. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
3) Yasadışı Greve Katılım Gerekçesiyle Fesih: Tazminat genellikle yok
Yargı pratiği, yasadışı greve katılımı işverene haklı nedenle derhal fesih olanağı veren bir davranış saymaktadır; bu durumda işçi, kural olarak kıdem/ihbar tazminatı alamaz. Her somut olay, grevin niteliği ve usulüne göre ayrı değerlendirilir. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
4) İşçi Grev Sonrası Kendi Feshi: Neden önemlidir
İşçi, grev sonrası kendi isteğiyle nedensiz feshederse kıdem tazminatı alamaz; ancak 4857 sayılı Kanun’un 24. maddesindeki haklı sebepler (sağlık, ücretin ödenmemesi vb.) veya emeklilik/yaş dışı emeklilik gibi yasal hallere dayanıyorsa kıdem tazminatı doğabilir. Bu genel ilke, grev olgusundan bağımsız olarak da geçerlidir. :contentReference[oaicite:8]{index=8}
5) Kıdem Hesabı: Grev süresi sayılır mı?
Kanuni grev dönemleri, askı nedeniyle kıdem hesabına dâhil edilmez. Sözleşme devam ediyor olsa da “fiilî çalışma” akışının durması, süre hesabında etkili olur. Bu husus, uygulamada ve literatürde açık biçimde belirtilir. :contentReference[oaicite:9]{index=9}
Toplumsal Dönüşüm ve Akademik Tartışma: Hak mı, Denge mi?
Akademide iki ana damar öne çıkar: Bir görüş, grevi emeğin siyasal ifadesi ve toplumsal denge mekanizması olarak görür; tazminat güvencesini de bu dengenin parçası sayar. Diğer görüş, üretimin kesintisizliği ve kamu düzeni gerekçesiyle grev ve sonuçlarının sıkı sınırlanmasını savunur. Türkiye’deki damar, Anayasa m.54 ve 6356 çerçevesinde “hak–denge” hattında ilerler: hak tanınır, ama kamu yararı gerekçeleriyle sınırlar çizilir. :contentReference[oaicite:10]{index=10}
Bugünün Eşiği: Dijital Emek, Platform Grevleri ve Yeni Sorular
Dijital platformlarda çalışanların kolektif eylemleri, klasik işçi tanımını ve tazminat rejimini zorlar. Sözleşme türleri, iş güvencesi eşikleri ve grevin kanuniliği kriterleri güncellenmedikçe “tazminat” başlığı gri bölgede kalacaktır. Hukuk, teknolojinin gerisinde kaldığında uyuşmazlıklar artar; bu nedenle normların, emek biçimlerindeki dönüşümü yakalaması gerekir.
Sonuç: Sorunun Kısa Cevabı, Yolun Uzunluğu
Özetle: Kanuni greve katılan işçinin sözleşmesi askıda olduğundan grev sürerken tazminat söz konusu olmaz; ancak grev nedeniyle yapılan haksız fesih tazminat (ve işe iade) sonuçları doğurur. Yasadışı greve katılım ise çoğunlukla tazminatsız fesih riskini taşır. Her durumda belirleyici olan, grevin hukuki niteliği ve fesih sebebidir. Tarih bize şunu hatırlatır: Emeğin sesi güçlendikçe hukuk da ayrıntı kazanır.
Kaynaklar
— 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu, m.67 (askı). :contentReference[oaicite:11]{index=11}
— Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, m.54 (grev ve lokavt). :contentReference[oaicite:12]{index=12}
— Uygulama notları ve doktrin: grev süresinin ücrete/kıdeme etkisi. :contentReference[oaicite:13]{index=13}
— Yargıtay yönelimi: yasadışı grev–haklı fesih–tazminat ilişkisi. :contentReference[oaicite:14]{index=14}
— 4857 sayılı İş Kanunu çerçevesinde kıdem tazminatına hak kazanma şartları. :contentReference[oaicite:15]{index=15}
::contentReference[oaicite:16]{index=16}
—
Sources:
[1]: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6356.pdf?utm_source=chatgpt.com “SENDİKALAR VE TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ KANUNU”
[2]: https://www.ffkpartnerhukuk.com.tr/iscinin-greve-katilmasi-ve-isverenin-haklari/?utm_source=chatgpt.com “İşçinin Greve Katılması ve İşverenin Hakları? – FFK Partner”